تحقیق و ترجمه : میلوش دلیچ

رسانه‌های دیجیتال در صربستان چقدر اهمیت دارند؟ آیا شهروندان صربستان برای کسب اطلاعات بیشتر از رسانه‌های دیجیتال یا سنتی استفاده می کنند؟ نقش شبکه های اجتماعی در اطلاع رسانی چیست؟ محبوب‌ترین شبکه های اجتماعی کدامند؟ آیا شخصیت‌های عمومی و شرکت‌ها اهمیت رسانه‌های اجتماعی را می‌شناسند و چگونه از آن استفاده می‌کنند؟

رسانه های اجتماعی در همه جای دنیا در حال گسترش هستند. نحوه گزارش دهی و انتقال اطلاعات به شدت تغییر کرده است. چنین تغییراتی بر صربستان نیز تأثیر گذاشت. این سوال مطرح می شود که بازنمایی رسانه های سنتی در اطلاع رسانی چگونه است و جوانان چگونه اطلاعات لازم را کسب می کنند؟

طبق قانون صربستان در مورد اطلاعات عمومی و رسانه ها، اطلاعات عمومی از طریق رسانه‌ها ارائه می شود. بر اساس این قانون، شبکه های اجتماعی متعلق به رسانه ها نیستند. با این حال، در سال‌های اخیر شاهد آن بوده‌ایم که اگر نگوییم بیشترین، اما اطلاعات زیادی از طریق شبکه‌های اجتماعی منتقل می‌شود.

این روند در جهان که رسانه های چاپی، رادیو و تلویزیون به طور فزاینده‌ای توسط اینترنت سرکوب می شوند، صربستان را نیز شامل می شود. اگرچه اقتصاد این کشور به دلیل جنگ داخلی در یوگسلاوی سابق و تحریم های بین المللی ویران گردید، نیاز به اطلاعات، ارتباطات و سرگرمی منجر به استفاده روزافزون از رسانه های دیجیتال شد.

برای درک بهتر وضعیت رسانه های دیجیتال در صربستان باید به این نکته اشاره کرد که صربستان عضو اتحادیه اروپا نیست و در سی سال گذشته تغییرات پرتلاطمی را پشت سر گذاشته است. فروپاشی دولت مشترک، جنگ داخلی، مداخله نظامی ناتو، تغییر در نظم اجتماعی، گذار اقتصادی باعث توسعه تا حدودی متفاوت جامعه صربستان و عقب ماندگی اقتصادی و تکنولوژیکی از سایر بخش‌های اروپا شد.

در ابتدا، توسعه اینترنت و رسانه های دیجیتال در صربستان کند بود، که تا حدی به دلیل زیرساخت توسعه نیافته برای انتقال داده های دیجیتال، بلکه به دلیل اعتقاد شهروندان مبنی بر اینکه هیچ چیز نمی تواند جایگزین رسانه های کلاسیک شود، مشروط بود. این در حالی است که در چند سال اخیر شبکه های اجتماعی در اطلاع رسانی به شهروندان رواج بیشتری یافته است. بسیاری از موسسات رسانه های کلاسیک با مشاهده اینکه مردم به طور فزاینده ای به خدمات و پورتال های اینترنتی روی می آورند، دریافته اند که برای حفظ خوانندگان، شنوندگان و بینندگان خود، لازم است در اینترنت گسترش یابند. رسانه‌های غیر دیجیتال با باز کردن درگاه‌های وب و برنامه‌های کاربردی برای تلفن‌های همراه که در آن می‌توان محتوای آنها را کنترل کرد، پیشرفت خود را در اینترنت آغاز کردند.

شبکه های اجتماعی در اتحادیه اروپا

وضعیت شبکه های اجتماعی در جهان نیز از جمله در صربستان در حال تغییر است. تحقیقات در مورد وضعیت شبکه های اجتماعی در صربستان پویایی جالبی از توسعه آنها و نگرش شهروندان نسبت به آنها را نشان می دهد. بر اساس این تحقیقات می توان تفاوت هایی را در جامعه صربستان نسبت به کشورهای اتحادیه اروپا و سایر نقاط اروپا مشاهده کرد.

ابتدا ببینیم وضعیت رسانه های دیجیتال در قلمرو اتحادیه اروپا چگونه است. بینش خوبی در این مورد توسط تحقیقات انجام شده توسط Eurostat ، آژانس آماری پیشرو اتحادیه اروپا ارائه شده است. نظرسنجی انجام شده در سال ۲۰۲۲ در تمام کشورهای اتحادیه اروپا نشان می دهد که به طور متوسط ۹۰٪ از شهروندان اتحادیه اروپا ۱۷-۷۴ ساله در آن سال از اینترنت استفاده می کردند در حالی که در سال ۲۰۱۵ این میزان ۷۸٪ بود.

پورتال Statista که به تحقیقات بازاریابی در اتحادیه اروپا و سایر نقاط جهان می پردازد، نتایج تحقیقات خود را در مورد استفاده از شبکه های اجتماعی در قلمرو اتحادیه اروپا فهرست می کند. بر اساس نتایج تحقیقات آنها، محبوب ترین شبکه اجتماعی فیسبوک و پس از آن اینستاگرام و پس از آن تیک‌تاک و توییتر بوده است. از نظر برنامه های ارتباطی، واتس‌اپ با اختلاف رتبه اول را دارد، همانطور که در اکثر کشورهای جهان است. دومین اپلیکیشن پرطرفدار فیسبوک مسنجر است و پس از آن اسنپ چت، اسکایپ، تلگرام... کمتر از 1 درصد کاربران وایبر دارند.

شبکه های اجتماعی در قاره اروپا

اگر به وضعیت کل اروپا نگاه کنیم، می بینیم که نتایج در مقایسه با وضعیت کشورهای اتحادیه اروپا تا حدودی متفاوت است. تحقیقی با نام «وضعیت اپلیکیشن‌های اجتماعی در اروپا ۲۰۲۲» که دوره زمانی ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۲ را پوشش می‌دهد، نشان می‌دهد که رایج‌ترین اپلیکیشن‌های ارتباطی واتساپ‌، مسنجر و تلگرام هستند. اپلیکیشن تلگرام در چند سال گذشته رشد زیادی در استفاده داشته است و بیشتر در روسیه، اوکراین و ترکیه استفاده می شود. این تنها تفاوت در مقایسه با کشورهای اتحادیه اروپا است. تلگرام فقط برای ارسال پیام و عکس بین دوستان نیست. گروه ها و کانال های متعددی با ده ها و حتی صدها هزار دنبال کننده وجود دارد که اخبار رسانه های مختلف، عکس ها، کلیپ های ویدئویی، کتاب ها و ... را تبادل می کنند.

استفاده از شبکه‌های اجتماعی در صربستان

در صربستان، وضعیت تا حدودی متفاوت است، تا حدی به دلیل توسعه اقتصادی و فناوری متفاوت. روندهای جدید در عصر رسانه های دیجیتال و اهمیت آنها توسط تحقیقات متعدد در این زمینه گواه است. اگرچه این رسانه در قاره اروپا قرار دارد و با اتحادیه اروپا روابط اقتصادی دارد، رسانه های دیجیتالی متفاوت از سایر نقاط اروپا توزیع می شوند.

پورتال statcounter.com بیان کرد که محبوب ترین شبکه اجتماعی در صربستان فیس بوک است. این چیز عجیبی نیست، زیرا آن شبکه محبوب ترین در جهان است. با این تفاوت که در صربستان این شبکه با ۸۳.۵۵ درصد کاربران در رتبه اول قرار دارد. این بدان معنی است که همه شبکه های اجتماعی دیگر با هم به اندازه فیس بوک نمایش داده نمی شوند. از جمله شبکه های ارائه شده می توان به اینستاگرام، توییتر، پینترست، یوتیوب ... این تحقیق بر اساس ۵ میلیارد بازدید از صفحات اینترنتی در طول یک ماه انجام شد.

از سوی دیگر، Demostat، یکی از شرکت های تحقیقاتی پیشرو در صربستان، تحقیقات گسترده ای در مورد وضعیت شبکه های اجتماعی در صربستان در سال ۲۰۲۱ انجام داد. این نظرسنجی نشان داد که بیشترین تعداد شهروندان صربستان اخبار را از طریق تلویزیون دنبال می کنند، در حالی که روزنامه ها بسیار کمتر نمایندگی می کنند. تقریباً نیمی از پاسخ‌دهندگان از طریق رسانه‌های دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی اطلاع‌رسانی می‌کنند، بیشتر آنها از طریق فیس‌بوک و توییتر و تنها پس از آن از طریق اپلیکیشن‌های رسانه‌ای مطلع می‌شوند.

نظرسنجی دیگری که توسط Cesid، همچنین یکی از بزرگترین آژانس های تحقیقات افکار عمومی در صربستان انجام شد، داده های بسیار جالبی را نشان داد. این تحقیق بر روی استفاده از اینترنت در میان جوانان متمرکز بود. نتایج نشان داد که ۷۹ درصد از جمعیت جوان ۱۰ تا ۲۶ ساله عمدتاً از طریق شبکه‌های اجتماعی اطلاعات کسب می‌کنند. اینجاست که به بهترین شکل می توان تفاوت بین نسل ها را دید. در حالی که اعضای جمعیت مسن تر همیشه رسانه های سنتی را ترجیح می دهند: چاپی، رادیو و تلویزیون، و اخیراً شروع به آشنایی با فناوری های دیجیتال کرده اند، نسل جوان در ابتدا منبع اطلاعات خود را در شبکه های اجتماعی پیدا می کند. این تحقیق همچنین نشان داد که نسل های جوان بیشتر از اینستاگرام از فیسبوک استفاده می کنند.

تغییرات در استفاده از شبکه های اجتماعی در صربستان

همانطور که گفتیم وضعیت شبکه های اجتماعی روز به روز محققان بیشتری را به خود جذب می کند. اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان پدیده‌ای منحصر به ‌فرد، جامعه بشری را نیز شکل می‌دهند و از این رو نظارت بر توسعه آن‌ها ضروری است. آژانس Pioniri از صربستان شش سال متوالی در مورد وضعیت رسانه‌های اجتماعی در صربستان تحقیق می کند. تمرکز این تحقیق نه تنها روندهای فعلی، بلکه تفاوت های بین نسلی است.

تحقیقات دقیق نشان داده است که بیش از ۹۰ درصد از پاسخ دهندگان در شبکه های اجتماعی حساب کاربری دارند. مانند سایر نظرسنجی ها، نتایج در اینجا نیز مشابه است. بیشترین استفاده از فیس بوک، اینستاگرام، یوتیوب و توییتر است. تیک‌تاک بالاترین رشد سالانه را ثبت می کند. در یک دوره زمانی تنها یک ساله، از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۱، تعداد کاربران تیک‌تاک سه برابر شد. این شبکه ها بیشتر برای اطلاع رسانی و خرید آنلاین استفاده می شوند. همانطور که انتظار می رود، و مانند موارد دیگر در جهان، در صربستان از اینترنت بیشتر از طریق تلفن همراه استفاده می شود. به طور متوسط، یک ساکن صربستان بین ۱.۵ تا ۳ ساعت در روز را در شبکه های اجتماعی سپری می کند.

منبع: www.pioniri.com

در مورد برنامه های کاربردی برای ارسال پیام، محبوب‌ترین ها در صربستان وایبر و اس ام اس هستند و پس از آن فیسبوک مسنجر، اینستاگرام و واتس‌اپ قرار دارند. در میان کاربران جوان، واتساپ محبوب‌ترین است.

 ۱۳ درصد از پاسخ دهندگان از تلگرام استفاده می کنند، بسیار بیشتر از اتحادیه اروپا، و هنوز هم بسیار کمتر از روسیه و ترکیه. این بزرگترین تفاوت در مقایسه با سایر کشورهای اروپایی است. در حالی که در اتحادیه اروپا واتس‌اپ غالب است و در برخی از کشورهای خارج از اتحادیه اروپا تلگرام طرفدار دارد، وایبر بیشترین نمایندگی را در صربستان دارد.

چرا وایبر اینقدر محبوب است؟ شرکت Rakuten بیان می کند که در سال ۲۰۲۱، تعداد پیام ها و تماس های ارسال شده در صربستان از طریق این برنامه ۱۲٪ افزایش یافته است، در حالی که پیام های تجاری تا ۱۰۴٪ افزایش یافته است. در هر ثانیه حدود ۱۰۰۰ پیام ارسال می شود. این شرکت بیان می کند که حدود ۹۰ درصد از کل کاربران تلفن همراه در صربستان برنامه وایبر را نصب کرده اند و در میان آنها سازمان های اجتماعی مختلف وجود دارد. وزارت کشور حتی برچسب های خود را ایجاد کرد. در سال ۲۰۲۲، افزایش بیشتری در استفاده از وایبر برای مقاصد تجاری وجود داشت - به میزان ۱۷۶٪ بیشتر حساب های تجاری ایجاد شد. نسبت به سال قبل ۲۲ درصد کانال و گروه بیشتر افتتاح شد. شرکت Rakuten اعلام کرد که ۱۰ درصد از تمام پیام های ارسال شده در جهان به صربستان می رود! کاربران می گویند که از وایبر استفاده می کنند زیرا ساده است، دوستانشان از آن استفاده می کنند، می توانند اطلاعات زیادی را از سازمان ها و شرکت های محلی دریافت کنند. برخی از ارتباط اپلیکیشن واتس اپ با شرکت متا آزارشان می دهد، بنابراین احساس می کنند که حریم خصوصی آنها در خطر است.

اگر نتایج این نظرسنجی را با نتایج سال ۲۰۱۷ مقایسه کنیم، متوجه تغییرات متعددی خواهیم شد. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۷، محبوب ترین سرویس برای ارتباط، وایبر بود، در حالی که تلگرام اصلا نمایندگی نداشت. در سال ۲۰۲۲، وایبر همچنان یکی از سرویس های پیام رسان بلامنازع است، اما تلگرام روز به روز کاربران جدید بیشتری به دست می آورد. همانطور که کاربران گزینه های تلگرام را کشف می کنند و اگر سازمان ها و شرکت ها بیشتر از آن استفاده کنند، انتظار می رود تعداد کاربران آنها افزایش یابد. و شاید برنامه جدیدی ظاهر شود.

تغییرات در استفاده از رسانه های دیجیتال در صربستان در سال های اخیر به ویژه پس از همه گیری کووید ۱۹ مشهود بوده است و می توان گفت که تغییرات جامعه در وضعیت رسانه های دیجیتال منعکس شده است. در طول دوره انزوا، بسیاری به اطلاعات از طریق اینترنت و همچنین آموزش و تجارت آنلاین روی آوردند.

پس از شروع جنگ در اوکراین، علاقه به تلگرام افزایش یافت. کانال های روسی و اوکراینی متعددی در این شبکه اجتماعی اطلاعات و ویدیوهایی ارائه می دهند. همچنین بسیاری از اینفلوئنسرهای اینستاگرام از صربستان برای به دست آوردن فالوورهای جدید کانال خود را در تلگرام راه اندازی می کنند. کاربران بر این باورند که تلگرام از حریم خصوصی بهتری محافظت می کند.

فالوورها علاوه بر ارتباط با دوستان، اطلاعات و سرگرمی، از شبکه های اجتماعی برای خرید استفاده می کنند. طبق نظرسنجی آژانس Pioniri، این کار توسط ۲۷ درصد از پاسخ دهندگان انجام شده است. افزایش خرید آنلاین نیز توسط گزارش اداره آمار جمهوری صربستان از اکتبر ۲۰۲۲ تأیید شده است. از تقریباً ۴ میلیون کاربر معمولی اینترنت، تقریباً نیمی از کالاها یا خدمات را از طریق اینترنت خریداری کردند. طبق آخرین سرشماری، صربستان کمی بیش از شش و نیم میلیون نفر جمعیت دارد.

همچنین بین پاسخ دهندگان این نظرسنجی ها تفاوت های نسلی وجود دارد. پاسخ دهندگان مسن تر رسانه های سنتی را ترجیح می دهند، اما اخیراً به فیس بوک روی آورده اند. کاربران جوان تر بیشتر از اینستاگرام استفاده می کنند، به خصوص حلقه ها. اخیراً آنها بیشتر و بیشتر از تیک‌تاک استفاده می کنند که این روند در جهان نیز وجود دارد.

اهمیت رسانه های دیجیتال به آرامی توسط رسانه های سنتی نیز شناخته می شود. آنها برنامه های خود را اجرا می کنند تا از طریق تلفن های همراه ردیابی شوند. آنها حساب های خود را در فیس بوک، اینستاگرام، یوتیوب باز می کنند تا تعداد بازدیدها را افزایش دهند. مزیت های رسانه های دیجیتال شبکه های اجتماعی و استفاده بیشتر از آنها توسط جمعیت جوان مورد توجه بسیاری از شرکت ها و همچنین سیاستمداران قرار گرفته است. دیگر عادی شده است که رئیس جمهور از طریق اکانت اینستاگرام خود را خطاب قرار دهد. بسیاری از اطلاعات خدمات ابتدا در شبکه های اجتماعی منتشر می شود. برخی از سیاستمداران برای معرفی خود به مخاطبان جوان تر، حساب های تیک‌تاک باز می کنند و کلیپ های محبوب ضبط می کنند.

نتیجه

دنیای رسانه های دیجیتال از صربستان نیز عبور نکرده است. می بینیم که تغییرات جامعه در اینترنت نیز منعکس می شود. گرایش های جهانی یا اروپایی در استفاده از رسانه های دیجیتال و شبکه های اجتماعی تا حدودی با صربستان متفاوت است که این نیز نشان می دهد که جامعه صربستان با دیگران متفاوت است. جامعه شناسان و سایر محققان علاقه زیادی به این رشته نشان می دهند، جایی که تغییرات پویا در حال وقوع است. نتایج تحقیقات سال به سال متفاوت است. تحلیل جنبه های مثبت و منفی رسانه های دیجیتال و شبکه های اجتماعی ضروری است. اینکه آیا رسانه های دیجیتال و شبکه های اجتماعی به تنهایی بر تغییرات در جامعه صربستان تأثیر می گذارند، موضوعی است که باید در آینده دید.

1401/12/13